KAYA-LAS
CZYM SĄ
KAYAS
Kayas lub makaya (liczba pojedyncza kaya) to święte lasy ludu Mijikenda (więcej o plemionach tworzących ten lud w zakładce MIJIKENDA).
Są one ulokowane wzdłuż południowego wybrzeża Kenii, na terenie dwóch okręgów: Kwale i Kilifi. Stanowią pozostałości kenijskiego pasa lasów przybrzeżnych – części pasma tropikalnego suchego lasu, który kiedyś rozciągał się od południowej Somalii przez Kenię, Tanzanię, Malawi i Mozambik, ale obecnie został w dużej mierze wycięty na opał i pod pola uprawne.
Do dziś lasy te stanowią żywe dziedzictwo historii, kultury i religii tego ludu. Uważane są za siedzibę przodków.
Przez wieki, te rozległe niegdyś, tropikalne lasy nizinne osłaniały budowane w nich ufortyfikowane wioski – również zwane kaya – przed atakami innych plemion.
Kaye, stworzone w XVI wieku, zostały opuszczone w latach czterdziestych XX wieku. Już w XIX wieku, wraz ze spadkiem zagrożeń zewnętrznych i wzrostem populacji, grupy Mijikenda zaczęły zakładać nowe osady poza lasami kaya. Nadal czcili je jednak jako źródło duchowych wierzeń i świętą siedzibę przodków.
Dzięki temu, że starszyzna plemienna nadal mieszkała w starych osadach i opiekowała się lasami kaya, udało się je zachować od zapomnienia. Do dziś wykorzystywane są jako miejsca ceremonialne, cmentarzyska i miejsca modlitwy, a także upraw roślin o właściwościach leczniczych.
Obecnie wiele lasów kaya nadal jest centralnym punktem istniejących społeczności, a ustanowione wieki temu reguły często pozostają potężną siłą w ograniczaniu dostępu do nich i regulowaniu postępowania.
W hrabstwach Kwale, Mombasa i Kilifi zidentyfikowano ponad 50 kaya. Każdy z nich mierzy wg różnych źródeł od 30 do 300 hektarów lub 10 do około 900 hektarów.
Każde plemię należące do Mijikenda, czyli Chonyi, Kambe, Duruma, Kauma, Ribe, Rabai, Jibana, Giriama oraz Digo ma swoje kayas. Jednak tylko nieliczne z nich dostępne są dla odwiedzających.
Pierwotnie praktyki wycinania drzew i innej roślinności leśnej (oprócz zbierania ziół leczniczych), a także wypas zwierząt i wylesianie na poczet terenów uprawnych były kategorycznie zabronione w obrębie kaya.
Istnieje wiele mitów i wierzeń opowiadanych z pokolenia na pokolenie, których celem jest ochrona tych świętych lasów. Panuje powszechne przekonanie, że lasy zamieszkują duchy, a ścięcie drzewa maczetą może spowodować zranienie nogi, które można wyleczyć jedynie podczas specjalnej ceremonii. Uważa się również, że żywność gotowana na drewnie z kaya może powodować choroby, a mieszkanie zbudowane z drewna pochodzącego z tego lasu zawali się.
Ze względu na chroniony status lasów stały się one siedliskiem różnorodności biologicznej, w którym żyje wiele rzadkich gatunków roślin i zwierząt.
Według Anthony’ego Githitho, koordynatora ochrony lasów przybrzeżnych i bioróżnorodności w Narodowych Muzeach Kenii w hrabstwie Kilifi, jako pozostałości lasów w zdominowanym przez człowieka krajobrazie, kayas są ważnymi ostojami dla bioróżnorodności. „Pięćdziesiąt procent rzadkich gatunków Kenii występuje w tych przybrzeżnych lasach, z czego ponad połowa w lasach Kaya”.
Jednak w ostatnich dziesięcioleciach lasy kaya kurczyły się pod względem liczby i rozmiaru. Główne przyczyny to rozwijający się przemysł turystyczny, zapotrzebowanie przemysłu na zasoby naturalne i rosnąca populacja mieszkańców, a co za tym idzie zapotrzebowanie na grunty rolne.
Zmniejszony szacunek dla tradycyjnych wartości, wywołany między innymi ubóstwem, również zebrał swoje żniwo.
Intensywne wylesianie w celach rolniczych i wyręby wymagały uznania 38 obszarów leśnych kaya za pomniki narodowe. Rząd i agencje pozarządowe dostrzegły na szczęście zagrożenie dla lasów i znaczenie ich ochrony dla zapewnienia przyszłości ich kulturowych i biologicznych walorów. Aktualnie opiekę nad lasami sprawują lokalne społeczności.
Uznając ich znaczenie biologiczne i kulturowe, od 1992 r. Rząd ogłosił liczne kayas jako pomniki narodowe w ramach Narodowych Muzeów Kenii i planuje wpisać na listę kolejne. Spośród nich dziewięć zarejestrowano jako rezerwaty leśne w ramach Kenijskiej Służby Leśnej.
Kenijski dziennik ustaw zapewnia kayas pewną ochronę prawną. Ponadto wszystkie oprócz dziewięciu rezerwatów leśnych są zarejestrowane jako grunty wspólnotowe. Dzięki temu Mijikenda może swobodnie korzystać z lasów, a także zarządzać nimi, patrolować je i zgłaszać wszelkie nielegalne działania organom rządowym.
